De Nederlandse gemeenten staan voor een historische transformatie: naast de tienduizenden gemeenteambtenaren zijn dit jaar talloze AI-assistenten als ChatGPT, Copilot en Perplexity hun intrede aan het doen in het dagelijks werk van gemeentelijke organisaties. Met de inwerkingtreding van een nieuw onderdeel van de EU AI Act op 2 februari 2025 krijgt deze ontwikkeling een extra dimensie. Terwijl veel gemeenten nog worstelen met ethische vraagstukken of zich beperken tot basale digitalisering, dreigt een cruciale ontwikkeling over het hoofd te worden gezien: vanaf begin 2025 worden concrete eisen gesteld aan de AI-geletterdheid van professionals die met AI-systemen werken. Het effectief instrueren van AI-tools ('prompten') wordt daarmee niet alleen een praktische noodzaak, maar ook een wettelijke verplichting voor de moderne ambtenaar - niet minder fundamenteel dan beleidsontwikkeling, dienstverlening aan burgers of het opstellen van raadsvoorstellen.
Ambtelijke expertise in het AI-tijdperk
Deze ontwikkeling vraagt meer dan basale digitale vaardigheden - het vereist een doordachte combinatie van bestuurlijke expertise, systematisch denken en AI-bewustzijn. Gemeenten die nu investeren in gedegen AI-training en de implementatie van AI-workflows realiseren niet alleen significante efficiencywinst in standaardprocessen, maar bouwen ook aan compliance met de aanstaande wetgeving. Dit stelt hen in staat om effectiever te werken én meer tijd te besteden aan wat écht menselijke expertise vereist: persoonlijk contact met burgers, complexe belangenafweging en strategische beleidsontwikkeling. De gemeenten die deze transitie niet tijdig maken, riskeren zowel een achterstand in dienstverlening als non-compliance met de EU AI Act.
AI-geletterdheid bij gemeenten: de kunst van het ambtelijk prompten
De kunst van het prompten in de gemeentelijke praktijk is aanzienlijk complexer dan veel ambtenaren zich realiseren. Het vereist een unieke combinatie van bestuurlijke expertise, technisch inzicht en communicatieve vaardigheden, aangevuld met begrip van de democratische en rechtstatelijke vereisten. Waar een algemene prompt als "schrijf een beleidsnota" onbruikbaar is, kan een zorgvuldig geformuleerde instructie leiden tot waardevolle eerste concepten.
Neem bijvoorbeeld een prompt voor beleidsanalyse: "Analyseer dit vraagstuk rond verduurzaming van sociale huurwoningen met focus op: 1) aansluiting bij de nieuwe Omgevingswet en gemeentelijke warmtevisie, 2) impact op kwetsbare huishoudens conform recent sociaal-economisch onderzoek, 3) financiële haalbaarheid binnen de meerjaren-investeringsplanning, en 4) participatiemogelijkheden voor bewoners volgens de nieuwe participatieverordening." Een dergelijke gestructureerde prompt levert een bruikbare eerste analyse op die weliswaar bestuurlijke toetsing behoeft, maar het proces aanzienlijk versnelt.
Praktische toepassingen en publieke verantwoordelijkheid
De EU AI Act vereist dat organisaties "naar beste vermogen" zorgen voor voldoende AI-geletterdheid bij medewerkers die AI-systemen gebruiken. Voor gemeenten betekent dit een concrete opdracht tot het ontwikkelen van AI-trainings programma's, implementeren van kwaliteitscontroles, en opstellen van ethische richtlijnen. Deze vereisten gelden voor alle AI-systemen, waarbij bijzondere aandacht nodig is voor transparantie, uitlegbaarheid en democratische controle.
Bij het opstellen van beleidsstukken kan een goed geformuleerde prompt als uitgangspunt dienen voor een eerste conceptversie, waarbij relevante wetgeving en beleidskaders geïntegreerd worden. Voor beleidsonderzoek kunnen ambtenaren AI-tools instrueren om grote hoeveelheden data en documenten te analyseren op specifieke trends of effecten. Bij burgerparticipatie kan AI ingezet worden voor het analyseren van inspraakreacties en het identificeren van gemeenschappelijke thema's. Deze toepassingen vervangen het bestuurlijk oordeel niet, maar verrijken het beleidsproces op een manier die voorheen ondenkbaar was.
Herinrichting van de gemeentelijke organisatie
De integratie van AI in de moderne gemeente, gecombineerd met de eisen van de EU AI Act, vereist een fundamentele herinrichting van werkprocessen. Gemeenten moeten hun workflows opnieuw ontwerpen rond AI-ondersteunde processen, waarbij publieke waarden, kwaliteitscontroles en ethische overwegingen voorop staan. Dit betekent investeren in:
Doorlopende training in AI-geletterdheid voor ambtenaren op alle niveaus
Ontwikkeling van best practices voor verschillende beleidsterreinen
Implementatie van kwaliteitscontroles voor AI-gegenereerde analyses
Opstelling en handhaving van ethische richtlijnen voor AI-gebruik
Cultuurverandering waarbij kennisdeling over effectieve prompt-strategieën wordt gestimuleerd
Regelmatige evaluatie van AI-competenties binnen de organisatie
Een nieuw tijdperk voor gemeentelijke organisaties
De juridische verplichting tot AI-geletterdheid bij gemeenten luidt een nieuw tijdperk in. De urgentie voor gemeenten om deze ontwikkeling te omarmen kan nauwelijks worden overschat. De technologische ontwikkelingen in AI-systemen volgen elkaar in hoog tempo op, terwijl de wetgeving concrete eisen stelt aan AI-geletterdheid. Gemeenten die nu niet handelen lopen het risico op zowel een onoverbrugbare achterstand in dienstverlening als mogelijke sancties onder de EU AI Act.
De toekomst van het lokaal bestuur ligt in het effectief en verantwoord integreren van AI als aanvulling op bestuurlijke expertise, niet als vervanging ervan. De ambtenaar van de toekomst moet niet alleen bestuurlijk onderlegd zijn, maar ook AI-vaardig - in staat om complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken met een combinatie van menselijke expertise en AI-ondersteuning. Deze nieuwe realiteit vraagt om ambtenaren die zowel de technische als ethische aspecten van AI begrijpen en deze kennis effectief kunnen toepassen in hun dagelijkse praktijk.
Gemeenten die nu investeren in AI-geletterdheid en promptvaardigheden bouwen niet alleen aan compliance met de EU AI Act, maar ook aan hun vermogen om effectieve publieke dienstverlening te leveren in een snel transformerende samenleving. Want in het moderne openbaar bestuur geldt meer dan ooit: wie prompt, die blijft.
Comments